Raport 2009/2010

Instruktorzy

22

Nauczyciele – wychowawcy – realizatorzy programu

72

56 wychowawców = 79%

16 nauczycieli dydaktyków

Uczniowie objęci interwencją

Ogólna liczba uczniów objętych interwencją

330

Liczba dziewcząt

147 [ 45%]

Liczba chłopców

183 [ 55%]

Liczba szkół/ placówek

18

Kategorie wyboru uczniów

Zachowanie

243

Oceny

116

Samoocena

10

Popularność w grupie rówieśniczej

9

Rodzina

3

Głównym kryterium wyboru uczniów do programu jest:

zachowanie ucznia: 64% następną kategorią były oceny (częściej wybierano łącznie oceny i zachowanie) 30%

Lp.

Obszar

Uwagi

1.

Jaka była motywacja nauczycieli na początku programu; czy obserwowano zmiany motywacji, i jakie, w trakcie jego trwania?

Na początku realizowania programu u 90% nauczycieli przeważała motywacja zewnętrzna (nacisk / polecenie / skierowanie dyrektora). Dużą rolę odgrywała też informacja od pedagoga szkolnego i prezentacja programu powiązana z potrzebą poszerzenia warsztatu pracy.

Motywacja nauczycieli zmieniała się. W miarę upływu czasu przedstawiony program coraz bardziej im się podobał, był dla nich coraz bardziej atrakcyjny i zauważali widoczne efekty pracy z programem w klasie.

Nauczyciele w trakcie realizacji programu nie zmienili zdania, co do jego wartości wychowawczej, podkreślali fakt, że program systematyzuje ich dotychczasowe oddziaływania wychowawcze, porządkuje pracę z klasą, pozwala na lepsze poznanie uczniów. Nawet poza spotkaniami superwizyjnymi wymieniali się doświadczeniami, dzielili informacjami o sukcesach, jak również o tym, co w ich klasie się zmienia a co się nie sprawdza, nie działa.

Początkowe napięcie związane z koniecznością wyboru zasad i ich wprowadzaniem w klasie z czasem stało się czymś naturalnym, co nie stresuje, ale motywuje. Nauczyciele przekonywali się jak działają zasady w ich klasie i jak bardzo oni muszą być konsekwentni w ich realizacji, bo to przynosi konkretne efekty; "przepracowanie" wybranych wcześniej zasad warunkowało wybór zasad z kolejnego obszaru, było naturalną konsekwencją tego, co dzieje się w klasie.

Zdarzało się i tak (mała gmina i jedno duże gimnazjum), że nauczyciele dobrowolnie zgłosili się do udziału w programie. Z wielkim zainteresowaniem i nadziejami podjęli się realizacji programu. Szczególnie cenili sobie to, iż program nie wymaga od nich wdrażania specjalnych tematów zajęć realizowanych, np. na godzinach wychowawczych, a opiera się w dużej mierze na pracy sobą i wykorzystaniu konkretnych zasad w codziennym prowadzeniu lekcji i kontakcie z uczniem. Przez cały okres trwania programu motywacja nauczycieli utrzymywała się, z małymi wahaniami w sytuacji, gdy przyjęta zasada okazywała się dla danego nauczyciela trudna w realizacji, czy też tydzień realizacji programu przerwany został dniami wolnymi (np. święta).

2.

Złote Obszary programu, które okazały się najłatwiejsze i najbardziej atrakcyjne dla nauczycieli

Budowanie relacji – 15

Klimat społeczny – 7

Nauczanie zindywidualizowane – 6

Budowanie relacji i klimat społeczny w klasie, stworzenie pozytywnych relacji zarówno pomiędzy klasą a nauczycielem, jak i w obrębie uczniów to obszary, które okazały się najłatwiejsze, ale zarazem najatrakcyjniejsze dla realizatorów programu. Konkretne zasady kluczowe:

• posługiwanie się imieniem dziecka,
• okazywanie zainteresowania poprzez rozmowy niezwiązane ze szkołą,
• zapamiętanie treści rozmów,
• przekazywanie konstruktywnej i pozytywnej informacji zwrotnej,
• zwiększanie wiedzy uczniów o sobie nawzajem,
• wykorzystywanie pozytywnych przykładów zachowań uczniów
• zachęcanie do wzajemnej pomocy w nauce.

stały się podstawą w pracy z uczniem, który chętniej podejmuje zadania, gdy między nim a nauczycielem została wytworzona pozytywna więź oparta na szacunku i akceptacji, a wyrażająca się w gestach, postawie i słowach.

3.

Złote Obszary programu, które okazały się najtrudniejsze dla nauczycieli

Relacje szkoła – dom (12)- choć wiemy, że relacje te są jednymi z podstawowych zasad warunkujących dobre i efektywne funkcjonowanie szkoły w obszarze pracy wychowawczej, to często są one bardzo sformalizowane, ograniczające się do przekazania informacji podczas zebrania, czy też wpisu do zeszytu wychowawczego. Wybierając zasady w tym obszarze nauczyciele również próbowali ograniczyć się do tych najbardziej "bezpiecznych" – regularne kontakty z rodzicami, przekazywanie informacji o dziecku, pytania kierowane do rodziców na temat ich dzieci, czy też zadbanie o to, by rodzice "złotej piątki" przychodzili na zebrania, podczas spotkań superwizyjnych. Nauczyciele przepracowywali możliwości podejmowania różnorodnych działań w obrębie tych zasad, także bardziej niekonwencjonalnych, jak skierowanie prośby o wspólne przygotowanie spotkania klasowego, zaproszenie na kawę, wpisywanie pochwał dotyczących nawet z pozoru bardzo błahych osiągnięć dziecka – okazało się, że początkowo budzą one zdziwienie nauczycieli, wprowadzają swego rodzaju niepokój, jednak po wprowadzeniu w życie okazało się, że działania te przynoszą efekty.

Zarządzanie klasą (4) – to drugi obszar trudny dla nauczycieli, ujawnia on umiejętności reagowania w różnych sytuacjach, jakie niesie życie grupy klasowej, wymaga także od nauczyciela wprowadzania i pilnowania norm i zasad dotyczących organizowania całego procesu edukacyjnego i wychowawczego.

4.

Złote Obszary programu, które okazały się najtrudniejsze dla instruktora

Instruktorzy nie zgłaszali trudności w realizowaniu Złotych Obszarów. Trudnością dla nich było przeprowadzenie treningu umiejętności wychowawczych dla nauczycieli we własnej szkole oraz przekonanie nauczycieli – realizatorów do podejmowania niestandardowych rozwiązań wychowawczych i dydaktycznych..

5.

Inne trudności występujące przy realizacji programu

Dużą trudnością było realizowanie programu przez nauczycieli spotykających się ze swoją klasą tylko trzy razy w tygodniu, ale równocześnie stanowiło to motywację do częstszych rozmów i spotkań ze swoimi wychowankami, głównie podczas przerw, co przyniosło niewymierne efekty – nawiązanie bliższych relacji. Wiele trudności w realizacji programu wynikało ze specyfiki szkoły, a co za tym idzie znacznie utrudnionych kontaktów szkoły z rodzicami. Obecność rodziców na zebraniach jest sporadyczna, więc już na pierwszym etapie realizatorzy natrafili na problem, w jaki sposób uzyskać od rodziców wypełnienie ankiet. Zbyt krótki czas realizacji programu, realizacja superwizji, zbyt mało czasu na opracowanie i szczegółowe przeanalizowanie wyników badań socjometrycznych, ocenianie wpływu programu na samych nauczycieli, zbyt obszerne dokumentowanie działań, sprawozdania, zestawienia, karty zgłoszeń itp.

Kolejny problem to przedłużające się nieobecność uczniów ze "złotej piątki" w szkole (np. 2, 3 tygodnie).

W organizacji pracy szkoły – nieprzewidziane zastępstwa, nieobecności lub ucieczki uczniów.

W obszarze pracy z uczniem przede wszystkim wdrażanie uczniów do samokontroli i samorozwoju oraz słaba motywacja wychowanków do nauki.

6.

Działania i sytuacje, które przynosiły, w opinii instruktora, największą satysfakcję nauczycielom

"Uśmiechnięty uczeń, poprawa relacji w klasie"

Działania, które przyniosły największą satysfakcję nauczycielom to:

• rozwijanie umiejętności budowania pozytywnych relacji w klasie

• okazywanie troski i wsparcia uczniom w ich pracy nad sobą, swoim rozwojem intelektualnym i osobowościowym

• budowanie więzi między zespołem klasowym,

• pozytywnej identyfikacji z klasą, szkołą

• tworzenie klimatu wzajemnego szacunku zrozumienia między szkołą a rodzicami

• obserwacja klasy, kiedy podejmują wspólne zadania i wykonują je już nie kłócąc się, dlaczego to ja ustalam skład grupy

• wypowiedzi uczniów na forum klasy

• obserwacja uczniów, którzy zazwyczaj milczeli a podczas programu pokonali nieśmiałość.

Współpraca między nauczycielami nie zaangażowanymi bezpośrednio w projekt to bardzo ważny element programu, budowanie zaufania uczniów wobec wychowawcy – świadczące o tym rozmowy na tematy osobiste, inicjowanie kontaktu przez samych uczniów lepsze poznanie siebie nawzajem – uczniów i nauczyciela – zauważają zmianę nastroju, wyczuwają trudne momenty, potrafią rozpoznać wagę sytuacji konsekwentne przestrzeganie – początkowo przez nauczyciela, a w miarę upływu czasu także przez większość uczniów. Ustalone wspólnie zasady przynoszą efekty – klasa reaguje na kontrakt, jest w stanie przywołać się do porządku, nie znaczy to, że zniknęły problemy z zachowaniami naruszającymi porządek w klasie, jednak jest teraz wychowawcy łatwiej, bo wie, do czego może się odwołać podczas spotkań z rodzicami – telefoniczne zaproszenie na zebranie jest traktowane przez rodziców bardziej osobiście, niejako czują się tym zobowiązani do przyjścia na wywiadówkę, a rodzice rozmawiają nie tylko o ocenach i zachowaniu dziecka, ale także pytają o radę, mówią o trudnościach w relacjach z własnym dzieckiem, przekazują informacje, które mają od własnych dzieci na temat tego, co dzieje się w szkole, a co ich zdaniem jest ważne dla bezpiecznego funkcjonowania wszystkich uczniów w szkole.

7.

Przydatność materiałów stanowiących wyposażenie programu

87 % nauczycieli oceniło materiały jako przydatne. Zwłaszcza ankiety, testy, kwestionariusze, propozycje ćwiczeń i zajęć. Nauczyciele również postrzegali jako przydatne proponowane prze instruktorów pozycje książkowe m.in: "Dyscyplina w klasie. Metody i techniki interwencji" Jakuba Kołodziejczyka, "Kiedy pozwolić, kiedy zabronić w klasie" Roberta J. MacKenziego.

Pojawiły się także nieliczne opinie, które oceniały materiały jako niezbyt przydatne ze względu na wysoki poziom ogólności treści prezentowanych w programie. Nauczyciele cały czas podkreślali, iż chcieliby poznać przykładowe sposoby postępowania wobec uczniów, sposoby postępowania w określonych trudnych zachowaniach, rodzice uczniów jednej z klas wręcz żądali konkretnych scenariuszy zajęć, które będą realizowane w ramach programu.

Wyniki – KLASA

1.

Pozytywne wpływ interwencji w opiniach nauczycieli

Większość nauczycieli nabyła nowe umiejętności i poznała nowe metody reagowania na niepożądane zachowania w zespole klasowym. Działania nauczycieli stały się bardziej świadome i usystematyzowane. Wielu z pedagogów uświadomiło sobie ogrom pracy wychowawczej, jaką podejmują w pracy z młodzieżą. Dla wielu Program stał się motywacją do działania i wdrażania nowych metod pracy wychowawczej z uczniem.

Podejmowanie wobec uczniów niestandardowych działań wychowawczych i edukacyjnych.

Otwarcie się na ucznia, poznanie jego możliwości, oczekiwań i wykorzystanie tej wiedzy w codziennych kontaktach – podczas lekcji i poza nimi. Nawiązanie bliższych relacji z uczniami, lepsze poznanie ich środowiska rodzinnego, co pozwoliło niejednokrotnie inaczej spojrzeć na zachowanie i uzyskiwane przez nich wyniki w nauce.

Wykorzystanie atutów własnej osobowości, kompetencji i doświadczenia – np. poczucia humoru, własnych przeżyć – w relacjach z wychowankami, co zdecydowanie poprawia relacje interpersonalne.

Zdobycie przydatnej wiedzy psychologicznej oraz nowych umiejętności wychowawczych.

2.

Na nich samych

Doskonalenie warsztatu pracy w takich obszarach jak:

• Większa integracja oraz otwartość wobec innych

• Lepsza organizacja pracy

• Mobilizacja do pracy

• Szukanie nowych rozwiązań

• Doskonalenie warsztatu pracy

• Bliższe poznanie uczniów,

• Poprawa komfortu i efektywności pracy

• Zwiększenie pewności siebie

• Dostrzeżenie mocnych stron uczniów

• Pozytywne nastawienie do uczniów

• Większa współpraca z uczniami

• Konstruktywne rozwiązywanie problemów

• Wzbogacenie swej wiedzy o potrzebach emocjonalnych młodego człowieka

• Większy kontakt z klasą, poznanie zespołu i ich problemów mam wrażenie, że znalazłam czas na rozmowę z tymi uczniami, którzy do tej pory nie sprawiali kłopotu, a byli zamknięci w sobie, wydaje mi się, że wcześniej przede wszystkim pomagałam uczniom z kłopotami w nauce i zachowaniu, natomiast teraz z wszystkimi mam podobny kontakt

• Wykorzystanie przez nauczycieli zdobytej wiedzy psychologicznej w toku realizacji programu zachowania i starania uczniów i zarówno dobrych jak i słabych zostały zauważone i bardziej docenione polepszenie stosunków koleżeńskich

3.

Na klasę

• Widoczna integracja grupy, lepsze wzajemne poznanie się uczniów.
• Liczenie się z oczekiwaniami innych.
• W większym stopniu przestrzeganie ustalonych wspólnie reguł klasowych.
• Stopniowe włączanie w grupę osób nieśmiałych, wycofanych.
• Zwiększenie poczucia własnej indywidualności w grupie.
• Poczucie wspólnej odpowiedzialności za klasę jako grupę – wspólne zadania, dbałość o klasę, odpowiedzialność za powierzone zadania – np. pomoc w nauce kolegom, wystrój klasy, zwiększenie utożsamiania się z zespołem klasowym.
• Zwiększenie motywacji uczniów do pracy nad sobą.
• Stworzenie w klasie atmosfery wzajemnego zrozumienia i poszanowania.
• Rozwinięcie u uczniów umiejętności krytycznej oceny swego zachowania i własnych wyników w nauce.

Ważnym momentem wdrażania programu w klasie było odnowienie lub zmodyfikowanie kontraktu klasowego i realne odwoływanie się nauczycieli do jego zapisów. Nauczyciele często stali się bliżsi uczniom, co poprawiło relacje uczeń – nauczyciel.

Mniej konfliktów, lepsza frekwencja, powstanie więzi klasowych, zaangażowanie w realizację różnych zadań, wspólne świętowanie sukcesów, "wyławianie" talentów w danej dziedzinie z danego przedmiotu, to były widoczne efekty programu.

Klasa stała się:

• Zgrana, zaczynają myśleć o innych, nie tylko o sobie co było widoczne na początku roku szkolnego,

• Bardziej zintegrowana, prawie w ogóle na siebie nie skarżą, chętniej ze sobą pracują, widoczne są lepsze kontakty wewnątrz klasy, atmosfera w klasie sprzyja nauce.

• Bardziej otwarta na kontakt z wychowawcą i bardziej twórcza, pomysłowa.

• Empatyczna – zwiększenie wiedzy uczniów o sobie nawzajem.

Klasa stała się zespołem, w którym można się realizować, który stanowi poczucie bezpieczeństwa i wzajemnego wsparcia, można popełniać błędy i mieć szansę na poprawienie i naprawienie ich.

4.

Na wybranych uczniów ("Złotych uczniów")

• Podniesienie samooceny uczniów nieśmiałych, mających problemy z nawiązywaniem kontaktów rówieśniczych.
• Zmiany w zachowaniu – próby kontrolowania własnych reakcji, zrozumienie, że nie wszystko i nie zawsze można wytłumaczyć stwierdzeniem "taki już jestem", ale trzeba uczyć się "być wśród ludzi", a nie tylko się usprawiedliwiać.
• Integracja z grupą – dotyczy uczniów wycofanych, początkowo nienawiązujących bliższych relacji z nikim z klasy.
• Zmotywowanie do poprawy wyników w nauce – praca z kolegami z klasy, zajęcia dodatkowe z nauczycielem, pedagogiem.
• Nawiązanie bliższych relacji z rodzicami – rozmowy nie tylko na poziomie przekazywania informacji: oceny – zachowanie.

Największy efekt można było obserwować w przypadku tych uczniów, którzy wybrani zostali przez nauczyciela jako sprawiający największe problemy wychowawcze i dydaktyczne. Często ci uczniowie dostali nową szanse w zespole, zostali na nowo zauważeni i względem nich podjęte zostały na nowo działania mające na celu poprawę ich funkcjonowania w zespole klasowym.

Wybrani uczniowie zaczęli więcej uwagi poświęcać swoim możliwym sukcesom szkolnym

Widać właściwą motywację, zaangażowanie ucznia w różne zadania, co to zdecydowanie poprawiło samopoczucie ucznia. Wybrani uczniowie są bardziej zmotywowani do nauki, bardziej otwarci, chętniej rozmawiają a atmosfera w klasie stała się bardziej przyjazna.

Częściej niż na początku mówią sobie miłe rzeczy.

5.

Negatywne efekty obserwowane w okresie trwania interwencji

Duża liczba dokumentowania swoich działań, spotkania informacyjne dla rodziców. Negatywną stroną programu, w opinii nauczycieli, jest brak gotowych, przykładowych scenariuszy zajęć. Podkreślali, że utrudnia to wdrażanie niektórych zasad kluczowych w tok lekcji, zwłaszcza w sytuacji nauczyciela właściwie rozpoczynającego pracę w szkole. Niektórzy nauczycieli stwierdzili, że tak naprawdę to ten program jest dla nauczycieli, że dyscyplinuje zachowania nauczycieli – takie podejście nie ułatwiało sytuacji, co wyraźnie widać przy niechęci nauczycieli do podawania, jakiego rodzaju wpływ wywarł program na nich samych.

Słabe kontakty z rodzicami, krótkotrwałość zasad, duża sztywność zaburzonego zachowania – często uczeń wracał do starych nawyków, zbyt duża odpowiedzialność nauczyciela – zamiast skupienia się na stałym realizowaniu poszczególnych zasad z poszczególnych obszarów.

6.

Najbardziej skuteczne zasady postępowania wobec uczniów w ocenie nauczycieli

• pozytywna uwaga
• ciągłość lekcji
• zasada "czystej kartki"
• wprowadzenie systemu reagowania
• wzajemna pomoc w nauce
• zasada zielonego długopisu
• konsekwencja.
• zwracanie się do uczniów po imieniu.
• odwoływanie się do ustalonych zasad.
• zainteresowanie sprawami rodzinnymi dziecka
• wyrażanie własnych emocji, wymagań, potrzeb.
• nagrody , kary, które wymyślili sami uczniowie
• pro aktywność – konsekwentne rozwiązywanie problemów w ich początkowej fazie

• ciągłość lekcji

• systematyczność, życzliwość, otwartość na problemy, poświęcanie czasu uczniom

• klimat i budowanie relacji w grupie

• chwalenie na forum grupy za każdy przejaw pozytywnych zachowań

• stosowanie zasady, tzw. złotego momentu

7.

Czynniki, które mogły wpłynąć na jakość interwencji i wyniki badań

• Przerwana realizacja programu poprzez święta czy ferie.
• Wcześniejsza postawa nauczyciela – jeśli wprowadzenie G5 w znaczny sposób odbiega od dotychczasowego funkcjonowania nauczyciela jest on o wiele dłużej "testowany" przez uczniów, a czasem odbierają go jako nieautentycznego.
• Dobrze i przejrzyście sformułowane zasady kluczowe we wszystkich obszarach programu.
• Brak przychylności i współpracy nauczycieli nie biorących udziału w programie i dyrekcji szkoły.
• Zmniejszająca się motywacja do działania nauczycieli w wyniku porażek w trakcie realizacji programu.
• Duża rotacja uczniów ciągu semestru, długi okres adaptacyjny,
• Brak wiary w siebie u uczniów.
• Nawyki wyniesione z domu – niechęć do ludzi a także brak systematyczności w nauce, przyzwolenie rodziców na absencję na zajęciach, brak nawyku odrabiania prac domowych, czytania książek itp.
• Brak zrozumienia ważności programu ze strony rodziców, a w związku z tym małe efekty w obszarze Relacje dom-szkoła.
• Kłopoty osobiste, wydarzenia losowe dotykające uczniów.
• Tak zwana postawa "Nie, bo nie".
• Chęć pokazania się na tle klasy, tylko na chwilę.